ዶ/ር ኃይሌ ላሬቦ የተባለ ሰው ስለ ኦሮሞና ስለ ኢትዮጵያ አወዛጋቢ ነገሮች ተናገሩ፣ ግላዊ መልስ ለዶ/ር ኃይሌ ላሬቦ ‘የታሪክ ተመራማሪ’

ግላዊ መልስ  ለዶ/ር ኃይሌ ላሬቦ ‘የታሪክ ተመራማሪ’

ዶ/ር ኃይሌ ላሬቦ የተባለ ሰው ከ SBS ሬድዮ ጋራ በደረጉት ቃለ-ምልልስ ስለ ኦሮሞና ስለ ኢትዮጵያ አወዛጋቢ ነገሮች ተናገረዋል። ይህ አስተያየት እንድደርሶትና እንደሚያነቡት ተስፋ አደርጋለሁኝ። የአማርኛ ወይም የፍደል ግድፈቶች ካሉ እያረሙ አምብቡ፣አማርኛ ለኔና ለእርሶም ሁለተኛ ቋንቋ ነው። እዛ ላይ ደግሞ እኔ የቁቤ ተማሪ ነኝ።

ዶክተር ትንሽ ጥያቄ ብቻ ላቅርብ፣ “ኦሮሞ ብበዛ 7 ሚሊዮን ብሆን ነው ሌሎቹ ሃዲያ፣ካምባታ፣ጉራጌ ነው” ብሎዋል። እናንተ ዶክቶሮችና ፕሮፎሰሮች ምን ነው በኦሮሞ ላይ ወረዳችሁ? በቁጥር መብዛት ልክ ነው ያሰቀናል፣ ነገር ግን ካለው እውነታን ከሌለ ፈጠራ ጋራ ያስቦካል እንዴ? ግን እያሉ ያሉት ህይ የታሪክ ቡኮ የጊዜ እንጀራ የሚወጣሎት ይመስላል? “ናፈጠኛ አማራ ብቻ አይደለም” ብለኻል፣ ልክ ኖት ነፍጠኛ ከኦሮሞም፣ ከደቡብም፣ከኦጋዴንም ነበሩ። ነገር ግን የራሳቸውን ቋንቋና ማንነት ይዘው ሳይሆኑ የአማራን ቋንቋ፣ባህል፣ሃይማኖት፣ወዘተ ይዞ ነው ናፍጠኞች የሆኑት። የዛሬ ወያኔም ነፍጠኛ እኮ ነው። ነፍጥ ማለት ጠበንጃ እስክሆነ ድረስ በነፍጥ የሚገዛ ሁሉ ነፍጠኛ ነው። ወያኔም ዛሬ ትግሬ ብቻውን አልገዛም። ወያንኔ በራሱና ለራሱ በዘረጋ መዋቅር ውስጥ  ከሌሎች ብሄርም የራሱን ተላላኪዎችና ጃሌዎች አሰማርቶ ኢትዮጵያኖችን እያስጨቆነ ይገኛል። ልዩነታቸው የትላንቱ ነፍጥኛ የማንነት፣ የቋንቋ፣ የባህል፣ የሃይማኖት ዘራፊ፣ የሀብት ዘራፊና የመብት ዘራፊ ሲሆን፣ የዘሬ ነፍጠኛ በብዛት የንብረትና የመብቶች ዘራፊ፣ እንድሁም ገደይና አሳዳጅ ነው።

እርሶ ግን  “በኢትዮጵያ ውስጥ የብሄር ብሄር ሰቦች  ጭቆና አልነበረም” ብሎዋል። እዚህ ላይ ቆይ በባሪያ ንግድ ጊዜ ሁሉም የኢትዮጵያ ብሄሮች አማራም፣ ኦሮሞም፣ ትግሬም፣ ደቡብም በእኩልነት ለባሪነት ይሸጡ ነበር እንዴ? ኦሮሚኛ ሰፊው ህዝብ ይናገራል፣ በሆነ ግዜ በጎንደር ራሱ የስራ ቋንቋ እንደ  ነበረ ይነገራል። ታዲያ አማሪኛ ብቻውን ለምን የኢትዮጵያ ቋንቋ ሆነ? ኢትዮጵያን ኢትዮጵያ ያረገ ኦሮሞ ከሆነ? ልክ ኖት በአማራ የበላይነት ላይ ከዘመነ ሚኒልክ አስቶ የዘመናዊ ኢትዮጵያ የመገንባቱ ጉዳይ ላይ፣ የኦሮሞ ህዝብ እንደ ትልቅ ህዝብነቱ ትልቅ ድርሻ ነበረዉ፣ ነገር ግን ኦሮሞ፣ ኦሮሞ ሆኖ ሳይሆን አማራ እንድሆን ተደርጎ ወይም አማራ ሆነው ነው  ኢትዮጵያን የገነባት። በዘመናዊ ኢትዮጵያ ግንባታ ውስት እኮ የኦሮሞ ጅግኖች የመጀመሪያ ስማቸውን የክርስቲና ወይም የአማራ ስም ከሰጡት የቤተሰብ ስም በታሪክ ጻፊዎች ለምን ይደበቃል? ለምሳሌ ፕያሳ ላይ ሃውልት የቆመለት የኦሮሞ ጀግና መገርሳ ባዳሳ ወይም አቡነ ጴጥሮስ በአማሪኛ የአባት ስም የላቸዉም እንዴ? የንጉስ ኋይለስላሴ አባት ራስ መኮንን ኦሮሞ መሆናቸው ለምን ተደበቀ? ጃኖህ (ኋይለስላሴ) ራሱ ኦሮምኛ አቀላጥፎ እየተናጉሩ እራቸውን ለምን ደበቁ? መንግስቱ ኋየለማርያምስ በስተመጨረሻ እንዳለው እውነት ከሆነ፣ የሱ ኦሮሞነት ወደ ዝንባብዌ ከተሰደደ በኋላ ለምን ታወቀ? በእዉነቱ ከዚህ በኋላ ማንነቱን ቀይሮ የድሮ ኢትዮጵያን የሚሸክም ወይም የምመራ ወይም የሚደማላት ኦሮሞ ይገኛል ብሎ ያስባሉ ዶክተር?  

   

ኢትዮጵያኖች በድሮ ስርዓት በማንነታቸው እንድሳቀቁ አልተደረጉም? ከእርሶ ራሱ ልጀምርና በተሰብ ያወጡሎት ስም እውነትም ኃይሌ ነውን? ት/ቤት ሲትጀምሩ አማሪኛ ባለመቻሎ አልተሳቀቦትም? የኦሮሞች ተማሪዎች ፣ የደቡቦች ተማሪዎች፣ ወዘተ ስም ሳይስቀይሩ ት/ቤት መግባት አልተከለከሉምን? ከባለባቶችና ከፊውዳሎች ልጆች በስተቀር የሌሎች ብሄር በብዛት ከዘመናዊ ትምህርት ቤት እየተከለሉ አልነበረም? ሌሎች ባህልና ሃይማኖቶች አልተጭቆኑም እንኳን የብሄሮች መብት ተውትና? ከኦርቶዶክስ ሃይማኖት ውጪ ሌሎች እንደ ሃይማኖት ይቆጠር ነበር በድሯ ኢትዮጵያ ውስጥ? ሌላ ነገር ይቅርና በዛሬ ጊዜ በሚሊዮኖች የሚከበር የኢሬቻ በዓል ራሱ ተክልክሎ አልነበርም? ለዘናዊ ዲሞኪራሲ ራሱ መሰረት ነው ተብሎ የሚገመተው የገዳ ስርዓት አባ ባህረ እራሱ በ15ኛው ክፈለ ዘመን ውስጥ ስለ ኦሮሞ ገዳ ስጽፍ “የኛዎች ስከፋፈሉ ኦሮሞቹ በገዳ የሚባለ ስርት ስር ስለ ሚደራጁ አሸናፊዎች ይሆናሉ” ብሎ ነበረ። ታዲያ እርሶ የታሪክ ተመራማሪ ከሆኑ ይህ የገዳ ስርዓት በድሮ ስርዓት አልታገደም? ዶክተር እኔ የ32 ዓመት ሰው ነኝ፣ እርሶ በእጥፍ ዕድሜ የሚበልጡኝ ይመስለኛል፣ ተው ዶክተር አይኔ እያየ በምርምሮ ል…? 

        

በመጨረሻ ላይ የግል አቋሜ ልንገሮት፣ እርሶ እንዳሉም አንድነትና ፍቅር ጥሩ ነው እኔም ብቀናን የሁሉም ብሄሮች መብትና ቋንቋ የተከበረባት ኢትዮጵያና እንደ ቁመታችንም ቆመን ጥቅማችንን የሚናስከብርባት ሀገር እንድኖረን እመኛለሁኝ፣ ነገር ግን እርሶና ሌሎች የሚትመኙት አማሪኛ ብቻ የሚትናገር ኢትዮጵያ ሞታ ተቀብራለች! እንደ እየሱስ ክርስቶስ ከሞት እንደማትነሳ ላረጋግጥሎት እወዳለሁኝ! የእርሶ ብሄር እንደ ኦሮሞ ከአርባ ሚሊዮን ባላይ ብሆኑ አማሪኛ ብቻውን ለወደፊትም የኢትዮጵያ ቋንቋ እንድሆን እንደጠቆሙ የራሶዎንም ቋንቋም ሳትጠቁሙ አተቀሩም። አንድ ኦሮምኛ ተረት እንዲህ ይላል። “ Dhagaan if hin darbuu, abbaan if hin argu” ሲፈታ ‘ድንጋይ እራሱን አይወረውርም፣ ሰዉም እራሱን እያይም’ ማለት ነው። ዶክተር ለሁላችን የሚትሆን ኢትዮጵያን መግንባት ከፈለግን የትላንትናውን ታሪክ እንደ ታሪክ ምንም ሳንጭምርበት እንድሁም ሳንቦሪሽ መጥፎን እንደ መጥፎ ጥሩንም እንደ ጥሩ አስቀምጠ መጥፎውን እንዳንደግመው ተስማምተንበትና ተምረንበት፣ ጥሩ ጥሩን ደግም ወስደነው ካልሄድን “የቆጡን አወርዳለው ብላ የቢብቷን ጣለች” እንደሚባለው ይሆናል። ልንኩን ተጫኑና ሙሉን ቃለ-ምልልስ ያደምጡ።
https://www.youtube.com/watch?v=qGb1ZG_lvfs 

ቼር ይግጠመን

ከዳንኤል ባሪሶ አሬሪ።